maandag 16 juli 2012

Het verborgen kistje

De telefoon ging: ‘U spreekt met Robert Haas. Ik lees uw advertentie en zit nu te trillen op mijn stoel’.
Negen maanden voor het bewuste telefoontje had één van onze kinderen bij toeval een sigarenkistje gevonden. Het kwam tevoorschijn bij een verbouwing in Bilthoven. Mijn vrouw, zoon en ik openden het kistje samen. Er viel wat zand tussen de schaniertjes uit. Een weeïge geur van sigaren uit een verborgen verleden vulde de kamer. In het kistje lag een stapeltje papieren. Maar wat vooral opviel waren de vaalgele katoenen lapjes die bovenop lagen. Twee jodensterren. Het voelde alsof we inbreuk maakten op iemands privacy. Direct begrepen we de emotionele waarde ervan. Het werd het begin van een zoektocht naar de oorsprong van het kistje dat zolang verborgen had gelegen onder het stoffige zand. Een ontdekkingsreis terug in de tijd naar een geheim waarover we in het duister tasten.

Oorlogsjaren
In het kistje zaten aanvraagformulieren voor emigratie uit Duitsland, doktersattesten en andere persoonlijke correspondentie van ene Karl Gunther Hanf. Ze ademden de lucht van sigaren en maakten duidelijk dat hij na de Kristalnacht aan de klauwen van nazi-Duitsland ontglipt was. Samen met andere familieleden had hij gewoond aan de Lassuslaan in Bilthoven. Het attest van dokter Akkersdijk uit Bilthoven vermeldde dat hij jeugdpolio had gehad. Daardoor was hij ongeschikt voor de Arbeitseinsatz. Maar ook deze verklaring beschermde hem niet langer. Opnieuw moest hij vluchten voor de Jodenvervolging. Ondergedoken in het duister van een kruipruimte onder een huis aan de Paltzerweg. Hier verborg hij zijn papieren onder het mulle zand. Bovenin het kistje had hij de sterren gestopt. Om die sterren was hij geworden als een levende dode, vlakbij het Jodenkerkhof.

Dood spoor
Tijdens onze zoektocht die volgde, bezochten mijn vrouw en ik Westerbork en ontdekten dat hij daar niet op de transportlijsten stond. Ook speurwerk via internet, telefoongesprekken en e-mail verkeer leverde niets op. Het zoeken naar het verborgen spoor van een voor ons onbekende maakte wel sporen van talloze andere oorlogsslachtoffers zichtbaar. Het laten doordringen van zoveel persoonlijk leed gaf ons een beklemmend gevoel. Ondanks een veelheid aan informatie bleef onze vraag onbeantwoord. Het spoor met betrekking tot Karl Gunther Hanf liep dood. Paradoxaal genoeg nam daarmee de kans toe dat hij de oorlog overleeft had. In juni 2010 zetten we een advertentie in het blad Aanspraak van de Pensioen- en Uitkeringsraad. Enkele maanden later kwam het bewuste telefoontje van Robert Haas, de neef van Karl Gunther.


Ontmoeting
We hebben elkaar ontmoet bij ons thuis en van Robert en zijn vrouw Irma hoorden we de dramatische geschiedenissen van hun twee families. Robert bevestigde dat zijn oom door jeugdpolio fysieke beperkingen had. Gelijk na de oorlog was Karl Gunther naar Canada vertrokken. Daar trouwde hij met een Canadese, maar het huwelijk bleef kinderloos. Slechts drie jaar terug was zijn oom overleden. De pijn van het leven en het verdriet over het lot van veel familieleden maakten dat hij nauwelijks over de oorlog sprak. De inhoud van het sigarenkistje zou mogelijk stukjes uit het leven van Karl Gunther  - en dus van Robert zijn familie - tastbaar kunnen maken. We zaten tegenover elkaar. Robert en zijn vrouw Irma. Mijn vrouw Grietje en ik. Al die tijd bleef het sigarenkistje onaangeraakt tussen ons in op de tafel staan. Tot Robert het kistje op ons verzoek voorzichtig met trillende handen pakte en openmaakte.
Chanoeka
Het ontsteken van Chanoeka kaarsen in kamp Westerbork
Soms zegt een enkele gezichtsuitdrukking meer dan duizend woorden. Onuitgesproken zinnen die stilzwijgend hun verhaal vertellen. Mijn vrouw en ik waren diep geraakt door de ontmoeting. Na een tegenbezoek vond de daaropvolgende ontmoeting bij ons thuis plaats in december van dat jaar. Het was de eerste avond van het Joodse Chanoeka, het feest waarbij licht in donkere dagen een bijzondere rol speelt.  

Verbonden
Voor deze bijzondere avond hadden we thuis kaarsen in de speciale kandelaar voor Chanoeka geplaatst. Elke dag wordt een volgende kaars aangestoken, totdat op de achtste dag alle kaarsen branden. Op verzoek van mijn vrouw Grietje ontstak Irma de eerste kaars. Robert zong een Joodse zegenbede. Eén kaars verdrijft de duisternis om zich heen. Voor hen was dit het begin van het Feest van het Licht. Voor ons was dit het begin van de Advent, waarin elke week één adventskaars meer wordt aangestoken. Het symbool van het Licht dat in de wereld kwam. We voelen ons verrijkt door het contact met onze nieuwe vrienden. Samen verbonden in een vriendschap die voortkwam uit een sigarenkistje. Samen mochten we gedenken opdat we niet vergeten. Het Licht der Wereld dat gezien mag worden en in toenemende mate wil schijnen in onze harten.

De bovenstaande blog is in een kortere versie verschenen op de website van De Bilt Schrijft.

In maart 2014 is het blog bewerkt verschenen op de achterzijde van de Anne Frank Krant 2014


Beluister ook het videofragment van Irma Haas over haar onderduik - Omroep Brabant september 2014 . 




9 opmerkingen:

  1. Wat een ontroerend verhaal Ron. Ik ben er even stil van. Wat geweldig om te lezen dat jullie elkaar gevonden hebben en je samen verbonden weet.
    Echt bijzonder!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Een zeer bijzondere ontmoeting, heel mooi!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Indrukwekkende gebeurtenis, Ron. En waar de ontmoeting toe heeft geleidt: Heel bijzonder. Een stukje Licht, in een vooral donkere wereld..

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Mijn blog is http://kostbaar.blogspot.nl/

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Zie die foto van Westerbork voor het eerst. Zou zo maar mijn opa en zijn familie tussen kunnen staan.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Baruch Hashem Adonai......De cirkel is rond......Wat waren jullie een instrument om jullie en mijn oudste broer te dienen.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Dank je wel. In maart j.l. is dit blog bewerkt verschenen op de achterzijde van de Anne Frank Krant 2014.

    BeantwoordenVerwijderen